برنامه کوددهی زمستانه (چالکود): روش عملی و تخصصی برای انواع درختان میوه
با شروع فصل زمستان و وارد شدن درختان به دوره خواب زمستانی، زمان یکی از موثرترین روش‌های تغذیه ریشه فرا می‌رسد که به آن چالکود می‌گویند. برنامه کوددهی زمستانه یا چالکود یک روش سنتی اما علمی است که ترکیبی از کود حیوانی پوسیده، عناصر ماکرو مانند ازت، فسفر و پتاسیم و عناصر میکرو مانند آهن، روی و منگنز در چاله‌هایی اطراف درخت قرار می‌دهند. هدف از این کار اصلاح بافت خاک و تامین عناصر غذایی مورد نیاز درختان است تا در فصل بهار با نیروی مضاعف از خواب زمستانی بیدار شوند.
اجرای برنامه اصولی چالکود نقش مهمی در افزایش مقاومت درختان در برابر سرمازدگی و تنش‌های محیطی دارد. در این راهنما از وب سایت رویال نهال با بهترین زمان برای چالکود، عمق مناسب چاله‌ها و کود مناسب برای درختان انگور، پسته، مرکبات و گردو بیشتر آشنا خواهیم شد.
چالکود چیست؟
در بسیاری از باغ‌ها و زمین‌های زراعی به دلیل کمبود مواد آلی خاک، آهکی بودن و بی کربنات بالا در آب با گذر زمان زمین‌ها با کمبود مواد مغذی روبه‌رو می‌شوند و در نتیجه برگ گیاهان زرد شده و رشد و باردهی آنها متوقف می‌شود.
چالکود زمستانه یک روش علمی و هدفمند است که در آن ترکیبی از کودهای حیوانی پوسیده، کودهای شیمیایی چند عنصری، گوگرد بنتونیت دار و اسید هیومیک در چاله‌هایی در اطراف درختان قرار داده می‌شوند. این روش نه تنها به افزایش جذب مواد مغذی و اصلاح بافت خاک کمک می‌کند بلکه باعث کاهش غلظت یون بی کربنات در خاک‌های آهکی و افزایش مقاومت درختان در برابر سرمای بهاره می‌گردد.
بهترین زمان چالکود درختان میوه چه موقع است؟
بهترین زمان برای اجرای برنامه کوددهی زمستانه اواخر پاییز تا اواسط زمستان است. در این بازه زمانی می‌توان کود را بدون آسیب به ریشه در عمق مناسبی چال کرد. در فصل زمستان کود در خاک آزاد می‌شود و با شروع فصل رشد، ریشه می‌تواند مواد مغذی را از خاک جذب کند.
چگونه یک چالکود صحیح و اصولی انجام دهیم؟
انتخاب محل مناسب حفر
گودال‌های چالکود باید در یک سوم بیرونی سایه‌ی درخت حفر شوند چون در این محل تراکم ریشه‌های مویین زیاد است و جذب عناصر و مواد مغذی از ریشه‌ها صورت می‌گیرد. به علاوه از آسیب به ریشه‌های اصلی و قطور درخت جلوگیری می‌کند. درختانی که مسن هستند چاله باید بیشتر از یک متر از تنه درخت فاصله داشته باشد. اگر باغ آبیاری سطحی دارد بهتر است چالکود در مسیر عبور آب باشد و اگر سیستم آبیاری قطره‌ای دارند 30-20 درصد چالکود زیر قطره چکان‌ها باشد تا ریشه آسیب نبیند.
ابعاد مناسب چالکود
ابعاد مناسب چالکود به سن درخت، نوع خاک و سابقه حفر چالکود بستگی دارد. اندازه معمول چاله‌ها بین 50-40 سانتی‌متر است زیرا بیشتر ریشه‌ها در این محدوده قرار دارند. ولی اگر باغ کوچک باشد می‌توان فضای حفر را با توجه به شرایط باغ تغییر داد به شرطی که ریشه آسیب نبیند.
برای درختان بالغ ابعاد مناسب چالکود حدود ۱۰۰ × ۱۰۰ × ۱۰۰ سانتی‌متر است اما اگر سال قبل در همان محل چالکود وجود داشت باید ابعاد آن را تقریبا نصف کنید تا ریشه‌هایی که رشد کرده‌اند آسیب نبینند.
آماده سازی و پر کردن چاله
بعد از حفر کردن چاله در ابعاد مناسب حدود 10 سانتی متر کود دامی پوسیده داخل آن بریزید، سپس مقدار معینی از کودهای فسفر، پتاس و ریز مغذی‌ها روی آن بریزید و با کود دامی مخلوط کنید و روی آن را با خاک سطحی بپوشانید. باید دقت کنید چاله‌ها نباید برای مدت زمان زیادی باز بمانند چون هوای سرد و باد باعث خشک شدن ریشه‌ها می‌شود. بهتر است بعد از حفر چاله آن را با کود مناسب پر کنید.
تعداد چاله برای چالکود چقدر باید باشد؟
تعداد چاله‌ها به فاصله کاشت درختان بستگی دارد. در باغ‌های معمولی بهتر است 4-2 چاله به ازای هر درخت حفر کرد اما در باغ‌های متراکم و ردیفی یک چاله بین دو درخت کافی است.
از چه کودی در چالکود زمستانه استفاده کنیم؟
انتخاب کود مناسب، جزء مهم‌ترین بخش‌های اجرای برنامه کوددهی زمستانه است. هدف از چالکود تامین عناصر غذایی ماکرو، میکرو و تهویه خاک است. که ترکیبی از کودهای آلی، شیمیایی و معدنی در عمق خاک قرار می‌گیرند تا به تدریج از طریق ریشه‌ها جذب شوند.
کودهای آلی و ارگانیک در چالکود زمستانه
یکی از کودهای آلی استفاده شده در چالکود، کود حیوانی گاوی، گوسفندی و مرغی پوسیده شده است که به گرم نگه داشتن ریشه در زمستان کمک کرده و از سرما زدگی جلوگیری می‌کند. هرگز نباید از کودی که پوسیده نشده استفاده کرد چون این کود برای تجزیه شدن به ازت نیاز دارد و در نتیجه با ریشه برای جذب ازت رقابت می‌کند. همچنین وجود بذر علف هرز و کرم ریشه نیز می‌تواند به ریشه گیاه آسیب بزند.
یکی از بهترین منابع برای تامین عناصر نیتروژن، پتاسیم و فسفر پلت مرغی غنی شده است که به دلیل فرآیند خشک سازی و بهداشتی در خاک به آرامی آزاد می‌شود و فاقد عوامل بیماری زا است.
ورمی کمپوست و خاک برگ یکی دیگر از کودهای آلی استفاده شده در چالکود است که حاصل فعالیت کرم‌های خاکی بوده و به افزایش تخلخل و تهویه خاک کمک می‌کند. همچنین با افزایش فعالیت میکرو ارگانیسم‌ها باعث جذب بهتر مواد غذایی از خاک می‌شود.
کودهای شیمیایی چالکود
به دلیل آهکی بودن خاک اکثر مناطق ایران، سولفات‌ها استفاده زیادی در برنامه کوددهی زمستانه دارند. به عنوان مثال سولفات پتاسیم در افزایش مقاومت گیاه به سرما و بهبود کیفیت میوه نقش زیادی دارد به علاوه سولفات آهن، فتوسنتز را بهبود داده و زردی برگ‌ها رفع می‌شود.
از دیگر ترکیباتی که در چالکود استفاده می‌شود سولفات روی است که در رشد جوانه‌ها و افزایش باردهی نقش دارد. سولفات مس نیز باعث افزایش مقاومت نسبت به بیماری‌ها و آفات می‌شود.
اصلاح خاک با افزودن گوگرد معدنی به چالکود
در خاک‌های آهکی، افزودن گوگرد گرانوله همراه باکتری تیلوباسیلوس به چالکود میزان PH خاک را کاهش داده و به افزایش جذب عناصر غذایی کمک می‌کند. این ترکیب در کاهش میزان شوری خاک و اصلاح خاک قلیایی نقش مهمی دارد.
هیومیک اسید و هیومیک گرانول
هیومیک اسید یکی از ترکیب‌های اساسی در برنامه کوددهی زمستانه است. این ماده به جذب بهتر عناصر غذایی، تحریک ریشه زایی و افزایش تحمل گیاه در برابر خشکی و تنش‌های محیطی کمک می‌کند.
در نهایت بهترین مواد برای چالکود زمستانه ترکیبی از کود آلی، سولفات‌ها، گوگرد معدنی و هیومیک اسید است. اجرای درست برنامه کوددهی زمستانه موجب افزایش جذب مواد غذایی از خاک، تحریک ریشه زایی و افزایش باردهی در سال آینده می‌شود.
مقدار مصرف کود دامی و شیمیایی در هر چاله چقدر است؟
میزان کود استفاده شده در چالکود زمستانه به نوع درخت، سن درخت، حاصلخیزی خاک و بافت خاک بستگی دارد. طوری که درختان جوان‌تر مقدار کمتر و درختان مسن مقدار بیشتری از مواد آلی و فسفره نیاز دارند. برای تعیین مقدار کود شیمیایی مورد نیاز درختان بهتر است قبل از اجرای چالکود آزمایش خاک انجام شده تا از هدر رفتن کود جلوگیری کند و عناصر طبق نیاز خاک تامین شوند.
میزان کود دامی پوسیده براساس سن درخت و نوع خاک به صورت زیر است.
| سن درخت | خاک سبک | خاک متوسط | خاک سنگین |
|---|---|---|---|
| جوان (3-1 سال) | 10-5 کیلوگرم | 12-7 کیلوگرم | 15-10 کیلوگرم |
| بالغ (10-4سال) | 15-10 کیلوگرم | 20-12 کیلوگرم | 25-15 کیلوگرم |
| مسن (10 سال به بالا) | 20-15 کیلوگرم | 25-20 کیلوگرم | 35-25 کیلوگرم |
میزان کود شیمیایی مورد نیاز چالکود، برای هر درخت به صورت زیر می‌باشد.
| نوع کود | درخت جوان | درخت بالغ | درخت مسن |
|---|---|---|---|
| کود کامل | 150-100 گرم | 300-200 گرم | 400-300 گرم |
| بالغ (10-4سال) | 15-10 کیلوگرم | 20-12 کیلوگرم | 25-15 کیلوگرم |
| سولفات آهن | 80-50 گرم | 80-120 گرم | 150-100 گرم |
| سولفات روی | 40-20 گرم | 50-30 گرم | 70-50 گرم |
| سولفات منگنز | 30-20 گرم | 50- 30 گرم | 60-40 گرم |
| سولفات مس | 20-10 گرم | 30-20 گرم | 25-35 گرم |
| سولفات منیزیوم | 70-50 گرم | 100-70 گرم | 150-100 گرم |
| گوگرد معدنی | 100-50 گرم | 150-100 گرم | 200-150 گرم |
| هیومیک گرانول | 80-50 گرم | 120-80 گرم | 150-100 گرم |
فواید چالکود زمستانی چیست؟
اجرای برنامه کوددهی زمستانه تاثیر زیادی در بهبود رشد درختان میوه دارد. در ادامه به 8 مورد از مهم‌ترین فواید چالکود زمستانی اشاره خواهیم کرد.
1- جلوگیری از خشک شدن شاخه‌ها
با تامین عناصر مغذی مانند ازت، پتاسیم و فسفر مقاومت گیاه در برابر خشکی، سرما و تنش‌های محیطی بیشتر خواهد شد و در نتیجه شاخه‌ها آسیب نخواهند دید.
2- افزایش رشد ریشه‌ها
در این روش چون کود در عمق خاک و در نزدیکی ریشه قرار داده می‌شود، جذب مواد مغذی افزایش پیدا می‌کند و ریشه‌ها رشد عمقی و بهتری خواهند داشت.
3- افزایش سطح فتوسنتز گیاه
با رشد ریشه‌ها و افزایش جذب مواد مغذی از خاک، برگ و ساقه‌ها رشد بیشتری دارند که موجب افزایش سطح فتوسنتز می‌شوند و با فتوسنتز انرژی مورد نیاز برای رشد میوه فراهم می‌شود.
4- بهبود کمیت و کیفیت میوه ها
با تامین مواد غذایی مورد نیاز درختان در فصل زمستان میوه‌ها از نظر اندازه، رنگ و طعم کیفیت بهتری خواهند داشت.
5- افزایش نفوذپذیری آب و تهویه خاک
حفر کانال و پر کردن آن با کود دامی پوسیده، کمپوست و خاک برگ باعث بهتر شدن بافت خاک و تهویه آن می‌شود. همچنین نفوذپذیری آب افزایش می‌یابد که باعث رشد عمقی ریشه می‌شود.
6- کاهش رشد علف‌های هرز
چال کردن کود در ناحیه ریشه و عمق خاک، دسترسی علف‌های هرز به کود را کم می‌کند و در نتیجه نمی‌توانند رشد کنند.
7- افزایش کارایی کود
با استفاده از برنامه کوددهی زمستانه، عناصر فسفر و پتاسیم به صورت مستقیم در اختیار ریشه قرار می‌گیرند و از هدر رفتن کود جلوگیری می‌شود.
8- بهبود سلامت درختان میوه
دسترسی به مواد مغذی و بهبود بافت خاک باعث افزایش مقاومت درختان در برابر آفات می‌شود و درختان طول عمر و عملکرد بیشتری خواهند داشت.
مضرات چالکود زمستانی
با اینکه چالکود یکی از موثرترین برنامه کوددهی زمستانه است اما اجرای نادرست آن ممکن است باعث خساراتی به درختان شود. با شناخت درست این مشکلات می‌توان از خسارات و هزینه‌های اضافی پیشگیری کرد.
1- آسیب به ریشه
حفر چاله یا کانال در نزدیکی تنه و ریشه اصلی درختان مسن ممکن است باعث آسیب به ریشه و قطع آنها شود. با آسیب دیدن ریشه جذب آب و مواد مغذی از خاک کم شده و رشد درخت نیز کاهش می‌یابد.
2- استفاده از کود حیوانی نپوسیده
کود دامی که نپوسیده باشد حاوی ازت نامتعادل و میکروب‌های فعال است که ممکن است با ریشه در جذب ازت رقابت کند. همچنین این کودها حاوی علف‌های هرز، کرم سفید ریشه و مواد مضر هستند که کیفیت خاک را کاهش داده و باعث بیماری می‌شوند.
3- حفر نادرست چاله‌ها
اگر چاله‌ها به درستی با خاک پر نشده و فشرده نشوند جذب آب و تهویه خاک به مشکل می خورد.
4- استفاده نامناسب از کودهای شیمیایی
استفاده زیاد از کودهای شیمیایی باید با توجه به نیاز خاک باشد. در غیر اینصورت می‌تواند باعث شوری خاک، سوختگی ریشه و اختلال در جذب بقیه مواد مغذی شود.
5- چاله‌های بزرگ و عمیق
حفر چاله بزرگ و عمیق در خاک‌های رسی باعث خفگی ریشه می‌شود.
6- زمان بندی نامناسب
بهترین زمان برای اجرای چالکود هنگام خواب زمستانی است. اگر قبل از این بازه زمانی انجام شود باعث اختلال در فعالیت ریشه‌ها و جذب مواد مغذی می‌شود. به علاوه اگر هنگام باز شدن جوانه‌ها و در فصل رشد چالکود اجرا شود باعث استرس و آسیب به شاخه‌ها و برگ‌ها می‌شود.
جمع بندی: چالکود، سرمایه گذاری زمستانی برای باغ پربار
چالکود یکی از مهم‌ترین اقدامات در برنامه کوددهی زمستانه درختان است. در این روش ترکیبی از کودهای شیمیایی و آلی در عمق ریشه قرار می‌گیرند تا درخت در فصل رشد از این مواد به بهترین شکل تغذیه کند. اجرای درست چالکود نه تنها باعث اصلاح بافت خاک و افزایش تهویه ناحیه ریشه می‌شود، بلکه منجر به افزایش جذب عناصر غذایی، افزایش مقاومت درخت در برابر سرمازدگی، رشد بهتر ریشه و شاخه‌ها و افزایش باردهی و کیفیت محصول خواهد شد. از سوی دیگر، اجرای نادرست آن یا استفاده از کودهای نپوسیده و بی‌کیفیت می‌تواند به ریشه‌ها آسیب رسانده و اثر معکوس بر سلامت درختان داشته باشد.
اگر قصد دارید چالکود زمستانه را به‌صورت اصولی و علمی انجام دهید، پیشنهاد می‌کنیم قبل از هر اقدامی، وضعیت خاک باغ خود را بشناسید. کارشناسان رویال نهال با انجام نمونه‌برداری استاندارد از خاک و تحلیل دقیق نتایج بهترین برنامه کوددهی متناسب با نوع درخت ارائه می‌کنند. همین حالا با ما در تماس باشید تا اجرای چالکود باغ خود را به صورت حرفه‌ای انجام دهید.
سوالات متداول
بهترین کود برای چالکود پسته شامل چه موادی است؟
بهترین ترکیب چالکود برای درخت پسته شامل کود دامی پوسیده همراه با سولفات آهن، سولفات روی، سولفات منگنز، سوپر فسفات تریپل و گوگرد بنتونیت‌دار است. استفاده از هیومیک‌اسید گرانول نیز به بهبود جذب عناصر در خاک‌های شور و آهکی مناطق پسته‌خیز کمک زیادی می‌کند.
بهترین چالکود برای درختان انگور چیست؟
درختان انگور به عناصر پتاسیم، فسفر و آهن حساس‌اند. بنابراین بهترین چالکود شامل کود دامی کاملاً پوسیده، سولفات پتاسیم ، فسفات آمونیوم، سولفات آهن و روی و مقدار کمی هیومیک‌اسید و گوگرد گرانول است. این ترکیب باعث افزایش قند میوه، رنگ بهتر و مقاومت در برابر تنش‌های آبی می‌شود.
بهترین ترکیب چالکود برای درخت گردو در منطقه سردسیر چیست؟
در مناطق سردسیر، چالکود درخت گردو باید ترکیبی از مواد آلی گرم‌کننده و عناصر ضد سرمازدگی باشد. بهترین فرمول شامل کود دامی پوسیده یا کمپوست مرغی غنی‌شده، سولفات پتاسیم، سولفات روی و آهن، گوگرد بنتونیت‌دار و هیومیک‌اسید گرانول است. این ترکیب ضمن تقویت ریشه و افزایش مقاومت به سرما باعث افزایش گل دهی و تشکیل میوه در سال بعد می‌شود.