تاریخچه پیدایش و اصلاح گردو در ایران

تاریخچه پیدایش و اصلاح گردو در ایران، داستانی است که علم و تجربه با طبیعت این سرزمین کهن پیوند خورده است. در سرزمین پهناور ایران درخت گردو یادگار هزاران سال تمدن کشاورزی است. از دامنه‌های زاگرس تا ارتفاعات البرز ردپای این میوه باستانی که زمانی غذای پادشاهان و میوه محبوب نزد ایرانیان بوده به چشم می‌خورد.

شواهد زیادی نشان می‌دهد که ایران یکی از خاستگاه‌های اصلی درخت گردو بوده و نقش اصلی را در اصلاح ژنتیکی آن دارد. در این مقاله از نهالستان رویال نهال نگاهی جامع به تاریخچه پیدایش گردو در ایران و نقش کشاورزان و پژوهشگران در حفظ و توسعه این میراث سبز خواهیم پرداخت.

تاریخچه گردو در ایران

تعداد گونه‌های درخت گردو حدود 20 نوع است که به جنگل‌های معتدل و نیمه گرمسیری آسیا، آمریکای شمالی، جنوبی و اروپا تعلق دارد. گونه گردویی که در ایران مورد پسند مردم است Juglans regia می‌باشد که به نام گردوی ایرانی شناخته شده است و در غرب به آن گردوی انگلیسی نیز می‌گویند.

این گردو در ایران از نزدیکی دریای خزر منشا گرفته است و زیستگاه بومی آن در شرق از ایران تا ترکیه، غرب چین و تا شرق هیمالیا گسترش پیدا کرده است. یکی از ویژگی‌های اصلی گردوی ایرانی کاغذی بودن آن است که مغز آن به راحتی از پوسته جدا می‌‌شود.

ایران مهد گردو است که از نظر کشت گردو در سطح دوم و میزان تولید در رتبه سوم قرار دارد. در ایران باستان گردو در بسیاری از استان‌های کوهستانی از جمله همدان، آذربایجان شرقی، کرمان، لرستان و کرمانشاه تولید می‌‌شد. شرایط اقلیمی گوناگون در فلات ایران باعث شده است که گردوی ایرانی مجموعه‌ای غنی از ژنوتیپ‌ها و اکوتیپ‌های محلی باشد که هر یک متناسب با شرایط اقلیمی محیط خود پرورش یافته‌اند.

ارقام و ژنوتیپ‌های شاخص گردوی ایرانی

در مسیر اصلاح نژاد گردو در ایران شناسایی و بهره برداری از نژاد‌های برتر بومی اهمیت زیادی دارد بسیاری از باغداران با تجربه و پژوهشگران تلاش می‌کنند در نقاط مختلف کشور گونه‌هایی با ویژگی‌های برجسته مانند پوست نازک، برگ دهی دیرتر، مغز پر و با کیفیت و مقاومت بالا به تنش‌های محیطی را شناسایی کنند.

به عنوان مثال در شهرستان تویسرکان همدان گونه‌هایی با باردهی زیاد و مغز روشن‌تر شناسایی شده‌اند. به علاوه در آذربایجان شرقی درختان گردو با ژنوتیپ مقاوم به سرمای دیررس و عملکرد بالا وجود دارند.

این ژنوتیپ‌های بومی پایه بسیاری از برنامه‌های اصلاح گردو در ایران هستند که نقش زیادی در پیدایش گونه‌های اصلاح شده گردو مانند تویسرکانی، هاشمی و چندلر ایرانی داشته‌اند.

تاریخچه اصلاح نژاد گردو در ایران

بررسی تاریخچه پیدایش و اصلاح گردو در ایران نشان می‌دهد که اصلاح نژاد گردو از روش‌های سنتی و تجربی باغداران آغاز شده و امروزه به پژوهش‌های ژنتیکی پیشرفته در مراکز علمی رسیده است. ایران یکی از خاستگاه‌های اصلی گردوی Juglans regia است که دارای ذخایر ژنتیکی متنوعی بوده و بستر مناسبی برای اصلاح و توسعه ارقام جدید است.

اصلاح سنتی توسط باغداران بومی

در ایران باستان اصلاح گردو از طریق روش‌های بومی توسط باغداران با تجربه انجام می‌گرفت، که با توجه به عملکرد درختان، بهترین گونه‌ها را برای تکثیر از طریق قلمه، پیوند و بذر انتخاب می‌کردند. ویژگی‌هایی مانند دیر گل بودن برای اجتناب از سرمای بهاره، اندازه میوه، اندازه مغز و طعم فاکتور‌های انتخاب بودند. بسیاری از ژنوتیپ‌های بومی امروزی حاصل همین انتخاب‌های تجربی هستند که اولین گام در مسیر اصلاح نژاد گردو در ایران بود.

آغاز تحقیقات اصلاح گردو در ایران

از سال 1350به بعد با تاسیس موسسات پژوهشی مانند مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، مراکز تحقیقات باغبانی استان همدان، کرمانشاه، دانشگاه‌های علوم کشاورزی و منابع طبیعی اصلاح گردو وارد مرحله‌ی علمی و پژوهشی شد. در مراحل اولیه تمرکز اصلی روی شناسایی و بررسی ژنوتیپ‌های برتر بود. از سال 1370 بانک ژرم پلاس گردو در استان همدان، قزوین، خراسان و آذربایجان افتتاح شدند که هدف اصلی این طرح پیدا کردن ارقام مقاوم به سرما و بیماری‌ها، باردهی بالا و مغز بزرگ‌تر بود.

در سال‌های اخیر پژوهش‌های مولکولی با استفاده از نشانگرهای SSR، RAPD و ISSRانجام شده است که تنوع ژنتیکی گونه‌های بومی را بررسی کرده‌اند. نتایج این پژوهش‌ها نشان داده‌اند که گردوی ایرانی یکی از غنی‌ترین منابع ژنتیکی در جهان است و تنوع آن در حدی است که می‌تواند در اصلاح نژاد جهانی گردو مورد استفاده قرار گیرد.

ارقام گردو‌ی اصلاح شده ایرانی

چند دهه تحقیقات مختلف روی گونه‌های متنوع، ارقام اصلاح شده ایرانی با عملکرد بالا و مقاومت بهتر نسبت به شرایط اقلیمی را معرفی کرده‌اند برخی از مهم‌ترین این ارقام عبارتند از:

1) رقم رویال: یکی از ارقام اصلاح شده گردوی ایرانی، که از بین ژنوتیپ‌های بومی با عملکرد بالا انتخاب شده است. این رقم دارای رشد عمودی، باردهی جانبی و برگ دهی نسبتا دیر می‌باشد که آن را در برابر سرمای بهار مقاوم کرده است. مغز این گونه 18-16 گرم، روشن و پوست کاغذی بوده که برای اقلیم‌های سرد و معتدل کوهستانی مانند همدان، کرمانشاه و لرستان مناسب است.

2) رقم تویسرکانی: این رقم که دارای برگ دهی دیرتر، مقاومت بالا نسبت به سرما، مغز روشن و درصد بالای میوه است بومی استان همدان می‌باشد.

3) چندلر ایرانی: چندلر ایرانی رقم اصلاح شده‌ی چندلر امریکایی متناسب با اقلیم ایران است که باردهی بالا، حدود 6 تن در هر هکتار، رشد عمودی و قابلیت سازگاری با ارتفاعات بالای 1500 متر را دارد.

4) رقم جمال: رقم جمال از بین ژنوتیپ‌های شمال غرب کشور انتخاب شده است که دارای مقاومت خوبی در برابر سرما است و در ارتفاعات بیشتر از 1200 متر توصیه می‌شود. مغز این رقم حدود 16-14 گرم، پوست نازک و طعم مطبوع است.

5) رقم دماوند: حاصل اصلاح گردو در موسسات آمل و دماوند، رقم دماوند است که برای اقلیم‌های سرد و ارتفاعات بالا مناسب می‌باشد. برگ دهی این نهال گردو دیر است که در برابر یخبندان دیررس مقاومت خوبی دارد. مغز این رقم حدود 18-16 گرم بوده و پوست نازکی دارد که در میان باغداران مناطق سردسیر محبوبیت زیادی دارد.

تفاوت گردوی اصلاح شده با گردوی بذر ( سنتی) چیست؟

در مسیر تاریخچه پیدایش و اصلاح گردو در ایران، تفاوت بین گونه‌های بومی و ارقام اصلاح شده شاخصی برای میزان موفقیت برنامه‌های اصلاحی است.

ویژگی	ارقام بومی	ارقام اصلاح شده
عملکرد میانگین باردهی درخت بالغ	3-2 تن در هر هکتار	6-4 تن در هر هکتار
مقاومت به سرما و خشکی	15بالا سازگار با اقلیم محلی	ژنوتیپ رویال و چندلر ایرانی
زمان برگ‌دهی و گلدهی	غالباً زودگلtd>	دیرگل
کیفیت مغز	مغز تیره	مغز روشن، درشت، و درصد مغز بالاتر (۵۵–۶۵٪)
پوسته میوه	نسبتاً ضخیم	نازک‌تر و یکنواخت‌تر

بهترین نهال گردوی اصلاح شده

بهترین نهال‌های اصلاح شده گردو طبق معیار‌هایی انتخاب می‌شوند از جمله باردهی دیر یا زود، طول عمر و رشد، مقاومت به سرما و خشکی، کیفیت مغز از نظر طعم و رنگ، سازگاری با اقلیم منطقه و مقاومت به بیماری‌ها. طبق تجربه باغداران و منابع علمی، رقم برتر باردهی بالایی دارد طوری که در سال‌های اول نوبره تولید می‌کند. به علاوه در مناطق کوهستانی و ارتفاعات بالا عملکرد خوبی دارد. بهترین نهال برای هر کشاورز باید مطابق اقلیم و هدف اقتصادی‌اش انتخاب شود. نهال زود بازده شاید در کوتاه مدت مناسب باشد اما برای مناطق با سرمای دیررس انتخاب خوبی نیست.

ارقام تجاری گردو در ایران

ارقام تجاری شامل ارقام اصلاح شده داخلی و ارقام وارداتی هستند که ویژگی‌هایی از جمله باردهی بالا در هر هکتار، یکنواختی میوه، درصد مغز بالا و مقاومت در برابر شرایط مختلف اقلیم ایران دارند. ژنوتیپ رویال یکی از بهترین گونه‌ها با درصد مغز بالا و روشن است که در بسیاری از باغ‌ها کاشته شده است. چندلر و فرنور ارقام خارجی هستند که در باغات با هدف تولید بالا و صادرات کاشته می‌شوند اما قبل از کاشت سازگاری اقلیمی باید ارزیابی شود.

ارقام جدید گردوی ایران

در سال‌های اخیر، در ایران ارقام جدید زیادی معرفی شده‌اند که نتیجه برنامه‌های اصلاح گردو هستند که از سال 1360 شروع شده است. از ارقام گردوی ایرانی که جدید معرفی شده‌اند می‌توان به ژنوتیپ رویال، دماوند، جمال اشاره کرد. به علاوه نهال گردو کاما یکی از ارقام نیمه اصلاح شده و جدید است که به دلیل کیفیت مغز و مقاومت نسبی در برابر شرایط محیطی مورد توجه کشاورزان مناطق سردسیر است.

جمع بندی، نقش تاریخی ایران در توسعه و اصلاح گردو

بررسی تاریخچه پیدایش و اصلاح گردو در ایران نشان می‌دهد که این کشور علاوه بر اینکه یکی از خاستگاه‌های اصلی گردو است منبع غنی ژنتیکی و زیست محیطی محسوب می‌شود. گام اصلی اصلاح گردو در ایران با تلاش‌های باغداران سنتی در انتخاب ارقام با عملکرد بالا شروع شد.

در این مسیر، ارقام بومی با ویژگی‌های برجسته مانند ژنوتیپ رویال، تویسرکانی نقش پایه‌ای در برنامه‌های اصلاحی داشته‌اند و با معرفی ارقام اصلاح‌شده ایرانی مانند رویال، جمال، دماوند و چندلر ایرانی باغداران اکنون می‌توانند از نهال‌های با عملکرد بالا بهره‌برداری کنند.

اگر به دنبال انتخاب بهترین رقم گردو برای باغ خود هستید، کارشناسان ما در رویال نهال تحت مدیریت مهندس آرمین قاسمی با بررسی اقلیم، هدف اقتصادی و نیازهای شما، مناسب‌ترین رقم گردو را پیشنهاد می‌دهند. برای دریافت مشاوره رایگان و تخصصی، همین امروز با ما تماس بگیرید یا دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

اهداف اصلی اصلاح گردو در ایران چه بوده است؟

اهداف اصلی اصلاح گردو در ایران افزایش عملکرد، بهبود کیفیت مغز، مقاومت در برابر سرما و خشکی، و مطابقت با اقلیم‌های متنوع کشور است.

بهترین ارقام گردوی بومی ایران کدامند؟

بهترین ارقام گردوی بومی ایران شامل تویسرکانی، هاشمی، کرمانشاهی و آذربایجانی هستند.

قدیمی ترین درخت گردو در ایران در کدام شهر است؟

قدیمی‌ترین درخت گردو در ایران در شهر تویسرکان همدان قرار دارد و بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد.

آیا ایران مهد پیدایش گردو در جهان است؟

ایران مهد پیدایش گردو در جهان است و به عنوان یکی از مراکز اصلی تنوع ژنتیکی گردو شناخته می‌شود.

گردوی ایرانی چگونه به جهان معرفی شد؟

گردوی ایرانی از طریق مسیرهای تجاری باستانی، به ویژه جاده ابریشم و سپس با صادرات نهال و مغز به کشورهای اروپایی و آسیایی به جهان معرفی شد.